ผู้ดูแลผู้สูงอายุ

อาชีพผู้ดูแลผู้สูงอายุ

ประเทศไทยกำลังเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงทางโครงสร้างประชากรครั้งสำคัญ โดยกำลังก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างรวดเร็ว ส่งผลให้ความต้องการผู้ดูแลผู้สูงอายุเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง อาชีพผู้ดูแลผู้สูงอายุจึงมีความสำคัญอย่างยิ่งในการตอบสนองต่อความต้องการด้านการดูแลสุขภาพและคุณภาพชีวิตของผู้สูงวัย ผู้ดูแลผู้สูงอายุมีบทบาทสำคัญในการให้ความช่วยเหลือด้านการดำเนินชีวิตประจำวัน ดูแลสุขภาพทั้งด้านร่างกายและจิตใจ ตลอดจนส่งเสริมให้ผู้สูงอายุสามารถใช้ชีวิตได้อย่างมีคุณค่าและปลอดภัย อย่างไรก็ตาม อาชีพนี้ยังเผชิญกับความท้าทายหลายประการในประเทศไทย อาทิ การขาดแคลนบุคลากรที่ผ่านการฝึกอบรมอย่างมืออาชีพ การได้รับค่าตอบแทนที่ไม่สอดคล้องกับภาระงาน และการขาดการยอมรับในสถานภาพทางสังคม ทั้งภาครัฐและภาคเอกชนได้ตระหนักถึงความสำคัญของปัญหาดังกล่าว จึงได้เร่งดำเนินการพัฒนามาตรฐานวิชาชีพผู้ดูแลผู้สูงอายุ ผ่านการจัดฝึกอบรมเพื่อเพิ่มทักษะ การปรับปรุงสวัสดิการ และการส่งเสริมระบบการจ้างงานที่ยั่งยืน คาดว่าในอนาคต อาชีพผู้ดูแลผู้สูงอายุจะมีบทบาทสำคัญยิ่งขึ้นในการสร้างสังคมที่พร้อมรองรับการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้างประชากร และช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุไทยให้ดียิ่งขึ้น

บทบาทและหน้าที่

ผู้ดูแลผู้สูงอายุมีบทบาทสำคัญในการสร้างแรงจูงใจในการดูแลตนเอง และช่วยให้พวกเขาสามารถเผชิญกับอุปสรรคต่างๆ เพื่อรักษาคุณภาพชีวิตที่ดี โดยองค์ประกอบของคุณภาพชีวิตที่ดีสำหรับผู้สูงอายุนั้นประกอบไปด้วย การมีสุขภาพดีทั้งด้านร่างกาย จิตใจ สังคม และปัญญา การได้ทำกิจกรรมที่เป็นประโยชน์ต่อตนเองและสังคม และการมีความมั่นคงในชีวิตทั้งด้านเศรษฐกิจ ความปลอดภัย และความสัมพันธ์ในครอบครัวและชุมชน การดูแลผู้สูงอายุจะมีตั้งแต่ผู้สูงอายุที่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ดี แม้จะมีโรคประจำตัว ผู้สุงอายุที่ช่วยเหลือตัวเองได้บ้าง มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดโรคที่รุนแรงได้ มีความเสื่อมมากขึ้น และผู้สูงอายุที่ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ มีโรคเรื้อรังหลายโรค นอนติดเตียง รวมทั้งผู้สูงอายุระยะสุดท้ายที่แพทย์วินิจฉัยว่าไม่สามารถรักษาได้แล้ว

หลักการดูแลผู้สูงอายุแบบองค์รวม ผู้ดูแลควรให้ความสำคัญกับหลัก 11 อ. ดังนี้

• 1. ด้านอาหาร : ผู้ดูแลต้องใส่ใจเรื่องโภชนาการ โดยจัดอาหารให้ครบ 5 หมู่ ควบคุมปริมาณคาร์โบไฮเดรตและไขมัน เน้นโปรตีนจากปลา เพิ่มการรับประทานผัก ถั่ว และธัญพืช เลือกผลไม้ที่ไม่หวานจัด ดูแลการดื่มน้ำให้เพียงพอ และที่สำคัญคือการควบคุมดูแลการใช้ยาอย่างเคร่งครัด รวมถึงการดูแลขณะรับประทานอาหารของผู้สูงอายุ
• 2. ด้านออกกำลังกาย : ผู้ดูแลควรส่งเสริมและช่วยเหลือให้ผู้สูงอายุได้ออกกำลังกาย 3-4 ครั้งต่อสัปดาห์ เลือกกิจกรรมที่เหมาะสม เช่น การยืดเหยียด รำไทเก็ก รำไม้พลอง โยคะ เดินเร็ว หรือว่ายน้ำ พร้อมทั้งคอยสังเกตและระมัดระวังไม่ให้ออกกำลังกายหักโหมเกินไป
• 3. ด้านอนามัย : ผู้ดูแลมีหน้าที่ช่วยดูแลสุขอนามัยทั่วไป ส่งเสริมการเลิกพฤติกรรมเสี่ยงต่างๆ เฝ้าระวังการทำงานของระบบต่างๆ ในร่างกาย โดยเฉพาะระบบขับถ่าย จัดสภาพแวดล้อมให้ปลอดภัย และพาไปตรวจสุขภาพประจำปี
• 4. ด้านอุจาระและปัสสาวะ : ผู้ดูแลต้องจัดอาหารที่สามารถขับถ่ายได้ดี การสวนอุจจาระหากมีความจำเป็น รวมทั้งการปัสสาวะ หากผู้สุงอายุกลั้นอุจจาระหรือปัสสาวะไม่ได้ ควรเตรียมสิ่งที่สามารถซึมซับปัสสาวะได้
• 5. ด้านอากาศ : ผู้ดูแลควรจัดสถานที่ที่มีอากาศถ่ายเทได้ดี ฝึกการหายใจและบริหารปอด
• 6. ด้านอาทิตย์ : ผู้ดูแลควรควบคุมแสงสว่างภายในที่อยู่อาศัยไม่ให้มากหรือน้อยเกินไป อาจส่งผลกระทบต่อผู้สูงอายุ
• 7. ด้านอุบัติเหตุ : ผู้ดูแลควรดูแลและป้องกันสภาพแวดล้อมภายในและภายนอกที่อยู่อาศัย ไม่ให้เอื้อต่อการเกิดอุบัติเหตุ
• 8. ด้านอบอุ่น : ผู้ดูแลควรรักษาความอบอุ่นในร่างกายของผู้สูงอายุ ไม่ให้มีความหนาวเย็นมากเกินไป
• 9. ด้านอารมณ์ : ผู้ดูแลควรช่วยประคับประคองด้านจิตใจ ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุเข้าใจและยอมรับการเปลี่ยนแปลงตามวัย ช่วยสร้างบรรยากาศที่ผ่อนคลาย และกระตุ้นให้มองโลกในแง่บวก
• 10. ด้านอดิเรก : ผู้ดูแลควรส่งเสริมให้ผู้สูงอายุทำกิจกรรมที่สนใจ เช่น การปลูกต้นไม้ การเข้าร่วมกิจกรรมทางศาสนา หรือการพบปะสังสรรค์กับเพื่อน เพื่อลดความเหงาและสร้างความรู้สึกมีคุณค่าในตนเอง
• 11. ด้านอนาคต : ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุวางแผนอนาคต ฝึกเรียนรู้เรื่องความตายอันจะช่วยปรับทัศนคติในการใช้ชีวิตอย่างไม่ประมาท ฝึกฝนจิตให้การสร้างบรรยากาศของความสงบและการเรียนรู้ที่จะปล่อยวางจากภาระที่คั่งค้างในใจ

หน้าที่หลักของผู้ดูแลผู้สูงอายุมีดังต่อไปนี้

• 1. ช่วยดูแลกิจวัตรประจำวันของผู้สูงอายุ ได้แก่ การทำความสะอาดร่างกาย การรับประทานอาหาร การนอนหลับพักผ่อน การขับถ่าย การเคลื่อนย้ายให้ถูกสุขลักษณะเหมาะสมกับวัย เป็นต้น
• 2. สังเกตพฤติกรรมการเปลี่ยนแปลงต่างๆของผู้สูงอายุ รวมทั้งเรื่องสุขภาพของผู้สูงอายุ และต้องรายงานให้ญาติของผู้สูงอายุทราบ
• 3. ส่งเสริมสุขภาพของผู้สูงอายุด้านการออกกำลังกาย การเดิน การลุกนั่ง อย่างปลอดภัย การระวังการเกิดอุบัติเหตุ ตลอดจนดูแลสภาพแวดล้อมให้ปลอดภัยถูกสุขลักษณะเอื้อต่อการส่งเสริมสุขภาพของผู้สูงอายุ
• 4. กรณีที่มีการประกอบอาหารให้ผู้สูงอายุต้องดำเนินการเตรียม ปรุง ประกอบอาหาร พร้อมทั้งดูแลเครื่องมือเครื่องใช้ในการปรุงประกอบอาหารให้สะอาด และถูกสุขลักษณะในทุกขั้นตอนและล้างมือให้สะอาดอยู่เสมอ
• 5. จัดการดูแลความสะอาด สิ่งปฏิกูลและมูลฝอยที่เกิดจากการดูแลผู้สูงอายุอย่างถูกต้อง โดยทิ้งลงในภาชนะรองรับที่ถูกหลักสุขาภิบาล และระวังป้องกันไม่ให้เกิดการปนเปื้อนกับอาหารและเกิดการแพร่กระจายของเชื้อโรค หรือก่อให้เกิดเหตุรำคาญต่อบ้านเรือนใกล้เคียง
• 6. ส่งต่อผู้สูงอายุกรณีที่พบว่ามีเหตุฉุกเฉิน หรือการเจ็บป่วย หรือบาดเจ็บเกิดขึ้นกับผู้สูงอายุตามระบบการส่งต่อและวิธีการอย่างถูกต้อง

คุณสมบัติและคุณวุฒิที่สำคัญ

• 1. มีความรักและเมตตาในการดูแลผู้สูงอายุ ด้วยความอดทน เข้าใจ และพร้อมรับฟังปัญหาเพื่อให้คำปรึกษาและช่วยเหลือด้วยความเต็มใจ
• 2. มีความรู้ความเข้าใจในการเปลี่ยนแปลงของผู้สูงอายุทั้งทางร่างกาย จิตใจและอารมณ์ เพื่อตอบสนองความต้องการได้อย่างเหมาะสม
• 3. มีทักษะในการช่วยเหลือดูแลกิจวัตรประจำวัน เช่น การอาบน้ำ แต่งตัว ป้อนอาหาร พลิกตะแคงตัว และการปฐมพยาบาลเบื้องต้น
• 4. มีร่างกายที่สมบูรณ์แข็งแรง ไม่มีโรคประจำตัวที่จะเป็นอุปสรรคต่อการดูแลผู้สูงอายุ เพราะต้องใช้ทั้งแรงกายและแรงใจในการทำงาน
• 5. มีความมั่นคงทางอารมณ์ สามารถควบคุมตนเองได้ดี ใจเย็น และรับมือกับสถานการณ์ต่างๆ ได้อย่างเหมาะสม
• 6. มีทักษะการสื่อสารที่ชัดเจน ใช้ภาษาที่เข้าใจง่าย และหลีกเลี่ยงการใช้คำพูดที่อาจสร้างความไม่สบายใจให้กับผู้สูงอายุ
• 7. มีจิตสำนึกที่ดี ซื่อสัตย์ รับผิดชอบ ตรงต่อเวลา และเคารพความเป็นส่วนตัวของผู้สูงอายุ
• 8. มีความช่างสังเกต สามารถจับสังเกตความผิดปกติทั้งทางร่างกายและจิตใจของผู้สูงอายุได้อย่างรวดเร็ว
• 9. มีความสามารถในการแก้ปัญหา วิเคราะห์สถานการณ์ และหาทางออกที่เหมาะสมได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• 10. มีเครือข่ายสนับสนุนที่ดี ทั้งจากครอบครัวและเพื่อน ที่พร้อมให้คำปรึกษาและความช่วยเหลือเมื่อประสบปัญหา

คุณวุฒิของผู้ดูแลผู้สูงอายุ มีดังนี้

• 1. มีอายุไม่ต่ำกว่า 18 ปีบริบูรณ์
• 2. ไม่เป็นผู้มีความประพฤติเสื่อมเสียหรือบกพร่อง ในศีลธรรมอันดี และไม่มีประวัติการกระทำผิดที่เป็นอันตรายต่อผู้สูงอายุและบุคคลรอบข้าง รวมถึงไม่ละเมิดสิทธิผู้สูงอายุ
• 3. มีใบรับรองแพทย์ระบุว่ามีสุขภาพแข็งแรงไม่เป็นผู้วิกลจริตหรือจิตฟั่นเฟือน ไม่สมประกอบและไม่เป็นผู้ติดสารเสพติดโดยมีผลการตรวจร่างกายไม่เกินสามเดือน
• 4. จบการศึกษาไม่ต่ำกว่าระดับประถมศึกษาตอนต้นหรือเทียบเท่า
• 5. มีประสบการณ์ในการดูแลผู้สูงอายุไม่น้อยกว่า 1 ปี พร้อมหนังสือรับรองจากโรงเรียน สถาบันหรือสถานประกอบการที่เกี่ยวข้อง และผ่านการอบรมหลักสูตรการดูแลผู้สูงอายุที่จัดโดยส่วนราชการที่เกี่ยวข้องหรือโรงเรียนเอกชนที่ได้รับอนุญาตจากกระทรวงศึกษาธิการตามหลักสูตรที่กำหนดไว้ หรือได้รับการฝึกอบรมจากผู้ที่ได้รับการรับรองมาตรฐานอาชีพและคุณวุฒิวิชาชีพจากสถาบันคุณวุฒิวิชาชีพ ซึ่งมีประสบการณ์การดูแลผู้สูงอายุอย่างน้อย 2 ปีขึ้นไป และเป็นผู้ที่ผ่านการอบรมหลักสูตรการดูแลผู้สูงอายุที่จัดโดยส่วนราชการที่เกี่ยวข้องหรือโรงเรียนเอกชนที่ได้รับอนุญาตจากกระทรวงศึกษาธิการตามหลักสูตรที่กำหนด

การฝึกอบรมและพัฒนาทักษะ

การฝึกอบรมผู้ดูแลผู้สูงอายุเป็นกระบวนการที่สำคัญเพื่อพัฒนาบุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญและตอบสนองต่อความต้องการของสังคมในด้านนี้ การฝึกอบรมดังกล่าวเน้นการเสริมสร้างความรู้ ทักษะ และคุณสมบัติที่จำเป็นสำหรับการดูแลผู้สูงอายุอย่างรอบด้าน ทั้งในด้านสุขภาพกาย สุขภาพจิต และการส่งเสริมคุณภาพชีวิต ในประเทศไทยที่หลักสูตรการอบรมของหน่วยงานราชการและเอกชน หนึ่งในนั้นคือมาตรฐานหลักสูตรการดูแลผู้สูงอายุของกรมกิจการผู้สุงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ที่แบ่งเป็น 3 ระดับ คือ หลักสูตรการดูแลผู้สูงอายุขั้นเบื้องต้นจำนวน 18 ชั่วโมง สำหรับสมาชิกในครอบครัว หลักสูตรการดูแลผู้สูงอายุขั้นกลางจำนวน 70 ชั่วโมง สำหรับประกอบอาชีพผู้ดูแลผู้สูงอายุระกับพื้นฐาน ภายใต้การกำกับดูแลของเจ้าหน้าที่วิชาชีพ และหลักสูตรการดูแลผู้สูงอายุขั้นสูงจำนวน 420 ชั่วโมง สำหรับประกอบอาชีพผู้ดูแลผู้สูงอายุ ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้

รายได้ของอาชีพผู้ดูแลผู้สูงอายุ

รายได้ของผู้ดูแลผู้สูงอายุขึ้นอยู่กับลักษณะงาน ระดับความเชี่ยวชาญ และประเภทของผู้สูงอายุที่ต้องดูแล โดยสามารถแบ่งเป็นรายวันและรายเดือนได้ดังนี้